Fethullah Gülen’in Ardından

Cemaatinin bir kısmının inanışına göre 11 Kasım 1938’de, nüfus cüzdanına göre 27 Nisan 1941’de doğan Fethullah Gülen, 20 Ekim 2024 tarihinde hayata gözlerini yumdu. Türkiye’nin yakın tarihine damgasını vurdu Gülen; kimilerine göre bir Allah dostu “hocaefendi,” kimilerine göre bir terör örgütü lideri olarak. Bu yazımdaki amacım Gülen’in hayatını anlatmak değil (çok kitaplar yazılacaktır, çok belgeseller çekilecektir bu konuda). Ardında ne bıraktı ondan bahsetmek istiyorum ana olarak. Yine de Gülen’in ve hareketinin bir özetini geçmek gerekiyor önce.

Bir insanın niyetini tam olarak bilemeyiz, ama yaptıklarına şahit olabiliriz. Ne yaptı Gülen? Çok şeyler yaptı. Çok etkileyici bir vaizdi, insanları etkiliyordu; kesinlikle bir lider vasfı taşıyordu, insanları organize bir şekilde harekete geçirdi.

Cumhuriyetin düğmeleri yanlış iliklenmişti. Dindar insanların, onlara hitap edecek liderlere ihtiyacı vardı. 1960’da ardında büyük bir Nurculuk hareketi bırarak hayata gözlerini yuman Said Nursi’den sonra 1970 ve 1980’lerde bir vaiz olarak ortaya çıktı Gülen. Hızlı şekilde oluşan ve büyüyen cemaatinin Nurculuk tarafı hep gizli ve şaibeli kaldı. Gülen, hareketine isim olarak “hizmet” demeyi seçti. Adeta bu isimle şunu söylüyordu: biz, insanlığa hizmet için varız.

Vizyoner bir insandı Gülen; vaazlarla kalmadı, konferanslar verdi; eğitime önem verdi, okullar, dersaneler, üniversiteler açtı; Türkiye ile yetinmedi, yurt dışına gönderdi takipçilerini. Takipçileri adanmıştı bu davaya, çok fedakar ve çalışkandılar. Çok güzel organize oldular, adanmışların “himmet”leriyle ve zamanla arkalarından esmeye başlayan rüzgarlarla (Gülenist olmayan ama bu harekete iyi bakan güçlü insanların yardımlarıyla) işlerin finansal kısmını da çok iyi yaptılar ve çok hızlı büyüdüler. Sadece başarılı eğitim, sivil toplum, medya kurumları değildi ortaya çıkan. Gülen hareketinin asıl gücü iyi eğitilmiş (ve adanmış) insan gücüydü. Anadolu’nun bağrından çıktı bu insan gücü; yerde sofra kuran ailelerin evlatları, en güzel üniversitelerde okuyup, en muteber işleri yapmaya başladılar. Evet, çok güçlüydüler; ama bu durumdan “halk”ın çoğu memnundu; memnun olmayan “elit”lerin miadı dolmuştu. Yeni bir Türkiye geliyordu.

28 Şubat bile durduramadı Gülen hareketini; zaten Gülen 28 Şubattan kısa bir süre sonra sağlık bahanesiyle (bundan sonraki hayatının tek meskeni olacak olan) Amerika’ya gitmişti. Bir de 28 Şubat’la başka bir hikaye daha başlamıştı Türkiye’de: ismine AKP’den daha çok “Erdoğanizm” veya “Reisçilik” diyecebileceğimiz nev-i şahsına münhasır bir siyasal islam iktidarı. Erdoğan ve Gülen aslında hiç sevmediler birbirlerini. Ama birbirlerine muhtaçtılar. Erdoğan’da “seküler”lerden kurtarılması gereken devlet pozisyonları vardı, Gülen’de işe yetişmiş insan gücü. 2000’lerin başında 10 seneye yakın beraber büyüdüler ve güçlendiler. Bu iki güçlü lider, bu zamanların son kısımlarında alttan alta birbirleriyle savaşa hazırlanıyorlardı. Sonrası malum; MİT tırları, dershanelerin kapatılması süreci, 17-25 Aralık ve 15 Temmuz.

Ahmet Dönmez’in tabiriyle “Hocaefendi” ve “Fethullah Gülen” diye iki kişilik vardı; bunun harekete yansıması ise “hizmet” ve “hususi hizmet”ti. Gülen, hizmet gönüllülerine hocaefendilik yapıyor ve “bam tellerine” dokunmaya çalışarak, etkileyici/kalpten bir dindarlık sunuyordu (aslında Gülen’in islamının felsefi olarak “diyanet islamı”ndan farkı yoktu); ama aynı zamanda Gülen, mahrem hizmet erlerine bir gaye-i hayal sunuyordu; “hizmet”in ülkeye galip geleceği bir gelecek için “tedbir” elzemdi; yumurtaların erken kırılmaması için sır tutmak, gizli hareket etmek gerekiyordu. Gülen’in, mahrem hizmetlerin bu prensiplerden hareketle yaptığı büyük ahlaksızlıklara ve kanunsuzluklara ne kadar dahli oldu tam olarak bilemeyeceğiz; ama sorumluluğu yadsınamaz. Bir diğer yadsınamaz şey ise iki kişilikli olduğu.

Gülen, hırsına yenik düştü. Belki niyeti kötü değildi. “Adalet-i izafiye” (bu arada, ben bunu “Tanrı’lığa soyunmak” olarak tabir ediyorum) düsturlarıyla güzel şeyler çıkabileceğine inandırmıştı belki kendisini. Ama sonu iyi olmadı; kendisinin tabiriyle, bu şarkı tam olmadı. 2010 sonrası seçtiği stratejiler ile kendisini ve cemaatini bu hazin sona hazırladı. Etrafındaki insanlara fazla güç verdi; devleti ele geçirmeyi iyi bir şey sandı; iki farklı Gülen olmasını problem etmedi; o meşhur “mualene”siyle gizlediği her şeyi ortaya çıkarttı; 15 Temmuz sonrasında ise sessizliğe gömüldü, belki de büyük bir hayal kırıklığı yaşıyordu, artık söyleyecek sözü kalmamıştı. Hasılı, arkasında bir kaçırılmış fırsat, yazık edilmiş bir hikaye, efsunlanmış (ülke standartlarına göre küçük) bir cemaat, kafası karışık (bu hareketle zamanında iltisakı veya gönül bağı olmuş) yüzbinler ve bölünmüş bir ülke bıraktı.

Gülen ardında ne bıraktı, biraz daha detaylandıralım. Gülen hareketini bir “kişilik kültü” (personality cult) olarak görebiliriz. Bu hareketin mensubu insanların çoğu Gülen’in Amerika öncesindeki vaazlarının ve sonrasındaki sohbetlerinin etkisinden kurtulamamış, ülke muktedirlerinin zalimliklerinin de etkisiyle cemaatleri hakkındaki söylenen kötü şeylere inanmak istemeyen kişiler. “Hocaefendi,” onların içlerindeki derin dini duyguyu temsil ediyor; “hak ve batılın çatışmasında” hak tarafındalar, çünkü onlar kötü bir şey yapmadılar, sadece iyi müslüman olmaya ve iyi insan yetiştirmeye çalıştılar (kötü şeyler olduysa onların sebebi “çürük elmalar.”) Bu hareketin mensubu insanların az bir kısmı hem hizmeti, hem de hususi hizmeti gayet iyi biliyorlar ve ikisinde de problem görmüyorlar. Çünkü “zaman bunu gerektiriyordu;” çünkü onlar başlarındaki hocaefendileriyle, görülen rüyalarla, müjdelerle, katlanılan zorluklarla, peygamberin varisiydiler; kurunun yanında yanan yaşların ehemmiyeti yoktu; niyetlerinden dolayı Allah affederdi; çünkü mahrem hizmetlerin değişik bir şeriatı vardı (hem, Hz. Abbas müslümanlığını gizlememiş miydi?). Bu hareketin mensubu insanların çok ama çok az bir kısmı ise hala sadece menfaatleri için oradalar, onlar için duygusal bir taraf yok, mesele sadece güç. Cemaat vesilesiyle güçlü oldular ve hala güçlü olmak istiyorlar ve başladıkları bu işte devam etmekten başka şansları yok.

Gülen, arkasında sadece cemaatini bırakmadı. Geriye zamanında bu harekete iyi gözlerle bakmış, en azından bir şekilde dirsek teması olmuş, veya iltisakı olmuş, veya muhibbi veya müntesibi olmuş yüzbinlerce insan bıraktı. Bu insanların çoğu şu andaki ülkenin haline üzülüyorlar, zalimlikleri görüyorlar, ve sorgulamaya başladılar. Bu sorgulamalar değişik yerlere evriliyor veya evrildi. Kimisi “the cemaat’i” bırakıp başka bir cemaate (mesela diyanet cemaatine) girdi, kimisi “birey müslüman” olmaya karar verdi, kimisi tüm islam tarihini sorgulayıp ana akım islama çok uzak ama yine de kendince müslüman oldu, kimisi agnostik, deist, ateist oldu. Ben bu kısımdaki insanları, (maruz kaldıkları finansal, psikolojik, sosyolojik problemler haricinde) sorgulamaya başlamaları açısından şanslı görüyorum. Çünkü “avam” olmayı bırakıp birey olma yolunda ilerlemek, zorlu olduğu kadar zevkli bir yol ve dayanılabilirse sonu güzel yerlere çıkıyor.

Gülen, aynı zamanda arkasında koca bir ülke bıraktı. Bunların bir kısmı Gülen’e zaten hep şüpheyle bakmış değişik fraksiyonlardaki dindarlar, bir kısmı dine (en azından pratik olarak) mesafeli insanlar. Bu insanların büyük çoğunluğu bugün Gülen’e kızgın, haklılık payları da yok değil tabii (ama bu insanlar da masum değiller, hiçbirimiz masum değiliz, ülke olarak anlayışımızda bir problem var; siyasal islamcılar ve dini cemaatler kadar Kemalistlerin, dindarları ikinci sınıf vatandaş görenlerin, Türk-Kürt milliyetçilerinin, kısacası bütün “şucuların, bucuların” suçu var; hepimiz oradaydık!)

Hasılı, Gülen ve Erdoğan savaştılar, Gülen yenildi, ama ülke kaybetti. Gülen öldü, adil bir mahkemede yargılanamadan gitti. Gülen öldü; Allah rahmet eylesin, taksiratını affetsin (bu benim herkes ama herkes için yapacağım dua.) Gülen öldü, ama Erdoğan hala ülkenin başında. Erdoğan kişisel kültünün de çatırdama sesleri geliyor, ama hala güçlü bu kült. Gülen gitti, ama ortada sosyolojik bir enkaz var.

Ülkede bir barış ve çözüm sürecine girilmesi lazım. Vahim durumumuzu bu hale getirenlerin suçundan çok, bu halden nasıl çıkarız diye düşünülmesi lazım. Kürt çözüm sürecinin konuşulduğu şu günlerde, umarım Gülen cemaati çözüm süreci de konuşulmaya başlanır. Hiç olmazsa Gülen’in ölümü, güzel bir şeylere vesile olur. Çok ümitvar değilim, ama umut fakirin ekmeği.

-İsa Hafalır