Oxford Dictionaries, İngilizce'de 2016 yılının kelimesi olarak 'post-truth' sözcüğünü seçmişti. Bu kelime Türkçe'ye "objektif gerçeklerin, kamuoyunu şekillendirmede, duygu ve kişisel inançtan daha az etkili olması" şeklinde çevrilebilir(1).
2017 yılında da farklı bir sözlük uygulaması yine benzer şekilde bir kelimeyi "fake news" seçmişti. Fake news, "yanlış, genellikle sansasyonel bilgiler, haber raporları kisvesi altında yayılmış içerikler" şeklinde anlamlandırılabilir(2)Yılın kelimesi (2018) seçilen bir başka sözcük ise "misinformation" oldu. http://Dictionary.com tarafından öne çıkarılan "misinformation" tanım olarak "yanlış yönlendirmeye niyetli olup olmadığına bakılmaksızın yayılan yanlış bilgi" olarak tanımlanabilir(3)
Son yıllarda yılın kelimesi olarak değerlendirilen sözcükler, gerçek ve doğrunun dezenformasyonlar yoluyla nasıl bağlamından kopartıldığına işaret ediyor. Bazen de deforme edilmese dahi bilgi, sağduyu veya meraktan beslenerek yalan yanlış bilgi haline gelebiliyor ve onun önünü almak için çaba sarf edilmesi gerekiyor.
Misinformation (yayılan yanlış bilgi), yaygınlaştıranı hangi maksada bağlı olursa olsun ya da kaynağın kendi ideolojisi, düşünce yapısına rağmen karşı durulması gereken bir olgudur. Özellikle sosyal medya kanalıyla yayılan "yanlış bilgiler" bazen lider, yazar, gazeteci, fenomen ya da herhangi bir merkez tarafından dolaşıma sokulabilir. Burada kişi ya da gayeye bakılmaksızın öncelikli hedef bilginin doğrulanması olmalıdır.
Bilginin paylaşılmasına destek verenler olumlu ya da olumsuzluk barındıran içerikleri yaygınlaştırmaktadır. Bu nedenle "sorumluluk" değeriyle hareket etme en doğrusu olacaktır. Gerçeğin peşinde olmak, "yanlış bilgi" yayma isteğinde olanları her yönden zorlayacaktır.
Gerçegi değerlendirme kriterlerine göre analitik düşünceye sahip bir insanın yapması gerekenler(4) şunlardır:
a) Verileri gözden geçirmek, istatistiği desteklemek, anket yapmak.
b) Yeni bilginin genel bildiklerinizle uyumunu kontrol etmek. Eşleşmeyi veya uyuşmazlığı değerlendirmek.
c) Hikayenin unsurlarının mantıksal olarak birbirine uygun olmasını kontrol etmek.
d) "Kaynak bir uzman mı, kaynağın rekabetçi bir çıkarı var mı?" şeklinde sorgulamak.
e) Bilimsel makalelerden veya haber raporlarından kanıtlar aramak, kendi hafızanızı kullanmak.
Bilginin elde edilmesinde, sahiplenilmesinde ve paylaşılmasında kolaycılığa kaçmak fazlasıyla zarar verici olabiliyor. Bu konuda gösterilen "ucuzculuk tavrı" kişilerin aldatılmaya müsait hale gelmesinin ana sebeplerindendir.
Gerçeğe ve doğrulara ulaşmak uzun, meşakkatli bir yola çıkmaya benzer. Yollardaki işaret ve işaretçilere dikkat etmek zaman kaybettirse de aranan kalıcı kaliteye kavuşmayı sağlayacaktır.
-Ali Bulut
Notlar:
1- https://en.oxforddictionaries.com/word-of-the-year/word-of-the-year-2016
2 - https://www.collinsdictionary.com/word-lovers-blog/new/collins-2017-word-of-the-year-shortlist,396,HCB.html
3- https://www.dictionary.com/e/word-of-the-year/
4- (PDF) How does the gut know truth? The psychology of “truthiness”.
Available from: https://www.researchgate.net/publication/317543805_How_does_the_gut_know_truth_The_psychology_of_truthiness
0 Yorumlar